سید صدرالدین صدر

سید محمدعلی بن اسماعیل صدر مشهور به سید صدرالدین صدر (۱۲۹۹ - ۱۳۷۳ق) از مراجع تقلید شیعه و متخصص در اصول، رجال و تفسیر.

او وصی عبدالکریم حائری یزدی بود و پس از وفات استاد خود، به همراه سید محمد حجت و سید محمد تقی خوانساری، سرپرستی حوزه علمیه قم را بر عهده داشت و در حفظ حوزه کوشید. وی پدر امام موسی صدر و سید رضا صدر است.

نسب و تحصیلات

خاندان صدر اصالتا از مردم جبل عامل لبنان هستند. نسب آن‌ها از طریق جناب ابراهیم اصغر به امام کاظم(ع) می‌رسد. به‌نا به نقل سید حسن صدر اجداد آن‌ها بدون استثناء فقیه و مجتهد بوده‌اند. نام اصلی سید صدر الدین صدر٬ محمدعلی، کنیه‌اش ابوالرضا و لقبش صدرالدین بود. با این حال به نام لقبش شهرت یافت و خود نیز همه جا خویش را «صدرالدین» می‌خواند. در کاظمین به دنیا آمد. پدرش آیت الله سید اسماعیل صدر است. او در کودکی به همراه پدر خود علامه سید صالح کبیر(متوفای۱۲۲۷ق)٬ به خاطر ظلم‌های سلاطین عثمانی٬ نسبت به شیعیان از لبنان به عراق مهاجرت کرد. صفیه، مادر سید صدر الدین٬ دختر سید هادی صدر بود. سید صدر الدین دوران کودکی و نوجوانی را کنار پدر و خانواده در سامرا سپری کرد. ریاضیات، ادبیات، منطق و اغلب دروس سطح فقه و اصول را در همان جا نزد اساتید برادر بزرگترش، سید مهدی، فراگرفت. هنگامی که پدرش سید اسماعیل صدر در سال ۱۳۱۴ هجری قمری به کربلا هجرت کرد، او نیز به این شهر رفت و به بهره‌گیری از پدر و دیگر استادان کربلا پرداخت. سپس به سفارش پدرش، برای تکمیل تحصیلات، رهسپار نجف شد و دروس دوره سطح و خارج را آنجا آموخت.

اساتید

شاگردان

آیت الله صدر یکی از مدرسان حوزه بود و شاگردانی تربیت کرد. نام برخی از شاگردان وی :

هجرت به ایران

صدر در سال ۱۳۳۹ق رهسپار ایران شد. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه، بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. وی ده سال بعد بار دیگر به نجف اشرف برگشت و به تحصیل و تدریس نشست. صدر بار دیگر به قم آمد. اما وقتی برای زیارت به مشهد رفت به جهت تقاضای طلاب و مردم مشهد در آن شهر ماندگار شد. وی در مشهد به تدریس پرداخت و در مسجد گوهر شاد حرم رضوی اقامه نماز می‌کرد.

مرجعیت

صدرالدین صدر مورد توجه آیت الله حائری بود. موسس حوزه علمیه قم عبدالکریم حائری یزدی در دوران کهنسالی خود نگران آینده حوزۀ تازه تاسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، از صدر برای اقامت در قم دعوت کرد. وی با اعزام گروهی به مشهد او را به قم فرا خواند. صدر علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران حائری شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد. آیت الله حائری، صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد صدر، سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد.

پس از وفات عبدالکریم حائری یزدی، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید و این سه معروف به مراجع ثلاث شدند. این مدیریت ده سال طول کشید.

هنگامی که آیت الله سید حسین بروجردی برای معالجه به تهران آمد، صدر، از وی خواست به قم بیاید. پس از ورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه را به آیت الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از آیت الله بروجردی بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قرآن را ذکر می‌کرد: تِلْک الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۸۳﴾ (ترجمه: آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام [خوش‌] از آنِ پرهیزگاران است.)

آیت الله سید حسین قمی٬ که به صدر اجازه اجتهاد داده بود٬ در احتیاطات مقلدینش را به او ارجاع می داد.

فرزندان

اولین همسر آیت الله صدر، دخترخاله‌اش بود که در جوانی در عراق درگذشت. وی پس از بازگشت به ایران، در حوالی سال ۱۳۳۹ هجری قمری در مشهد با بی‌بی صفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) ازدواج کرد و صاحب ده فرزند (سه پسر و هفت دختر) شد:

• سید رضا صدر، که از مدرسان حوزه علمیه قم بود.
• سید موسی صدر
• سیدعلی صدر
• صدیقه صدر، همسر سید محمدباقر سلطانی طباطبایی. صاحب چهار فرزند شد: ۱) صادق طباطبایی، ۲) فاطمه طباطبایی، که با سید احمد خمینی ازدواج کرد ۳) مرتضی طباطبایی ۴) عبدالحسین طباطبایی
• طاهره صدر، همسر شهید سید مهدی صدر عاملی
• بتول صدر، همسر هادی عبادی
• زهرا خانم، همسر حاج مصطفی فیروزان
• منصوره صدر، همسر علی اکبر صادقی و مادر زهره صادقی (همسر سید محمد خاتمی)
• فاطمه صدر، همسر سید محمد باقر صدر
• رباب صدر

آثار علمی

آیت الله صدر آثار زیر را از خود به یادگار گذاشت:

وفات

سید صدرالدین صدر در ۵ دی ۱۳۳۲ش برابر با ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ق درگذشت. آیت الله بروجردی بر پیکر وی نماز گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در حرم فاطمه معصومه به خاک سپردند.

پانویس

منابع

• امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
• شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، نشر اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
• مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، نشر خیام، ۱۳۶۹ش.
• هزار، علیرضا، دانشوران قم، قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۴ش.
• حكيم، حسن عيسى، المفصل في تاريخ النجف الأشرف، قم، المكتبة الحيدرية چ۱، ۱۴۲۷ق.
• سبحانى تبريزى، جعفر ،موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، چ۱، ۱۴۱۸ق.
• آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، طبقات أعلام الشيعة، بيروت ، دار إحياء التراث العربي، چ۱، ۱۴۳۰ق.
• مدرس تبریزی، محمدعلی٬ ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش
• صدر، حسن، تكملة أمل الآمل،بيروت، دار المؤرخ العربي ، چ۱، ۱۴۲۹ ق.
• امين، حسن، مستدركات أعيان الشيعة، بيروت، دار التعارف للمطبوعات، چ۱، ۱۴۰۸ق.